Η εσωτερική αυτοδιοίκηση των Ιερών Μονών του Αγίου Όρους Άθω (9ος-15ος αι.)

Dissertation (Thesis) Note: Μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία που υποβληθηκε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεολογική Σχολή, Τμήμα Θεολογίας, 2011.

Summary or Abstract: Ο Άθως είναι το μεγαλύτερο Βυζαντινό Μουσείο, έλεγε κάποιος ακαδημαϊκός. Επομένως, για να ασχοληθεί κανείς με τη δική του ύπαρξη, θέλει πολύ θάρρος, επιμέλεια και κόπο. Στην εργασία μας, η οποία φέρει τον τίτλο: «Η εσωτερική αυτοδιοίκηση των Ιερών Μονών του Αγίου Όρους Άθω», ασχοληθήκαμε, όσο ήταν δυνατόν, με τη διαμόρφωση και την οργάνωση του αγιορειτικού καθεστώτος από τις απαρχές του αθωνικού μοναχισμού μέχρι την πτώση του Βυζαντίου. Τα προνόμια που έλαβε από την ίδρυσή της η Αθωνική Πολιτεία από τους βυζαντινούς αυτοκράτορες, η ανεξαρτησία και η αποδέσμευσή της από την διοικητική και εκκλησιαστική εξουσία, την οδήγησαν στην σταθερότητα και μακροχρόνια ζωή της. Κανένα μοναχικό χριστιανικό καθεστώς δεν επιβίωσε πάνω από τρεις- τέσσερις αιώνες, ούτε στην Αίγυπτο, ούτε στην Παλαιστίνη, ούτε στη Συρία ή Μικρά Ασία… Το Άγιον Όρος, όμως, έχει ξεπεράσει χίλια χρόνια ύπαρξης. Και αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην οργάνωσή του, δηλαδή στο καθεστώς της εσωτερικής αυτοδιοίκησης. Η σημαντική δράση του Οσίου Αθανασίου του Αθωνίτου και άλλων αθωνιτών πατέρων, είχαν ευεργετικά αποτελέσματα στο καθεστώς της εσωτερικής αυτοδιοίκησης της Αθωνικής Πολιτείας. Κατά τη διάρκεια της εργασίας μας συμβουλευθήκαμε διάφορες αγιορείτικες και ξένες πηγές από τις οποίες πιο σημαντικές είναι: Ακανθόπουλος Π. Ι., Κώδικας Ιερών Κανόνων και Εκκλησιαστικών Νόμων, β´ έκδοση…, Γεδεών Μανουήλ Ι., Ο Άθως. Αναμνήσεις - Έγγραφα - Σημειώσεις, εν Κωνσταντινουπόλει 1885 και Πατριαρχικοί Πίνακες. Ειδήσεις Ιστορικαί Βιογραφικαί περί των Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως από Ανδρέου του Πρωτοκλήτου μέχρις Ιωακείμ του Γ´ του από Θεσσαλονίκης (36-1884), εν Κωνσταντινουπόλει 1888. Κτενάς, Απαντα εν Αγίω Όρει Ιερά Καθιδρύματα εις 726 εν όλω ανερχόμενα και αι προς το δούλον Έθνος υπηρεσίαι αυτών, εν Αθήναις 1935. Τρωϊάνος Σ. Ν. Οι Νεαρές Λέοντος ΣΤ´ του Σοφού. Στο πρώτο κεφάλαιο ασχοληθήκαμε με τους μοναχικούς θεσμούς, την οργάνωση των μονών του Αγίου Όρους και με την πνευματική ζωή των αθωνιτών μοναχών. Μελετήσαμε εδώ τα προβλήματα της εσωτερικής αυτοδιοίκησης, της λειτουργίας των αυτοδέσποτων μονών και το ρόλο που διαδραμάτιζαν σ᾽ αυτές οι λεγόμενοι χαριστικάριοι. Στο δεύτερο μέρος της εργασίας ασχοληθήκαμε με τα προνόμια, την οργάνωση του αθωνικού καθεστώτος και τη ρύθμιση των ζητημάτων της εσωτερικής αυτοδιοίκησης. Εί-δαμε, επίσης, πότε η Ιερή Χερσόνησος του Άθω ονομάστηκε επίσημα «Άγιον Όρος». Στο τρίτο κεφάλαιο μελετήσαμε την γενική νομοθεσία της Αθωνικής Πολιτείας, την διαμόρφωση της εσωτερικής αυτοδιοίκησης και την αυτοκρατορική νομοθεσία για το Άγιον Όρος. Ελπίζουμε η μελέτη αυτή να αποτελέσει έναν μικρό οδηγό για τους ερευνητές που ενδιαφέρονται για το καθεστώς του Αγίου Όρους, διά μέσου του οποίου θα ανακαλύψουν καινούριες πληροφορίες και θα κατανοήσουν ότι το καθεστώς της εσωτερικής αυτοδιοίκησης της Αθωνικής Πολιτείας θα παραμείνει αμετάβλητο και αλώβητο μέσα στους αιώνες.