Βυζαντινή ζωγραφική

Notes Pertaining to Edition and Bibliographic History: Έτος τελευταίας ανατύπωσης: 2010.

Internal Bibliographies/Indexes Note: Περιέχει βιβλιογραφία (σ. 281-286), κατάλογο εικόνων (σ. 287-294) και ευρετήριο.

Contents Note: Περιεχόμενα: Πρωτοβυζαντινή περίοδος παλαιοχριστιανική τέχνη (3ος-7ος αι.). Χρονικό πλαίσιο. Γεωγραφικό πλαίσιο. Κοινωνικό πλαίσιο. Προγράμματα. Μορφολογία και αισθητική των έργων της παλαιοχριστιανικής τέχνης. Πρωτοχριστιανική ζωγραφική, 3ος αι. Πρωτοχριστιανική ζωγραφική, 4ος αι. Η χρυσή εποχή της παλαιοχριστιανικής ζωγραφικής, 5ος και 6ος αι. Μωσαϊκά ή ψηφιδωτα. Τοιχογραφίες. Φορητές εικόνες. Χειρόγραφα. Μεσοβυζαντινή περίοδος (8ος αι.-1204). Η Εικονομαχία (726-843). Η ''αναγέννηση'' των Μακεδόνων (867-1081). Η ζωγραφική του 12ου αι.- Δυναστείες Κομνηνών και Αγγέλων (1081-1204). Υστεροβυζαντινή περίοδος (1204-1453). Ο χώρος στη βυζαντινή τέχνη. Η σύνθεση στη βυζαντινή τέχνη. Το φως και το χρώμα στη βυζαντινή τέχνη.

Summary or Abstract: Tο Βυζάντιο διαδραμάτισε δημιουργικό ρόλο στον τομέα της καλλιτεχνικής έκφρασης και ιδιαίτερα στη ζωγραφική, που είχε την προτεραιότητα έναντι της μνημειώδους ολόγλυφης πλαστικής, γιατί η τελευταία είχε στενά συνδεθεί με τον ειδωλολατρικό κόσμο. H βυζαντινή τέχνη διακρίνεται για την πρωτοτυπία της και μπορεί να συγκριθεί με την αρχαία ελληνική τέχνη. Εξάλλου, παρά τον υπερβατικό χαρακτήρα της, συνεχίζει την ανθρωποκεντρική παράδοση της αρχαιοελληνικής τέχνης, αφού η ανθρώπινη μορφή αποτελεί το κέντρο βάρους στη σύνθεση του βυζαντινού έργου. Στο βιβλίο αυτό παρακολουθούμε κατ' αρχήν την εξέλιξη της παράστασης της ανθρώπινης μορφής. Παρ' όλο που πιστεύεται ότι η βυζαντινή τέχνη παραμένει αναλλοίωτη μέσα στη μακρόχρονη πορεία της ζωής της, διαπιστώνουμε ότι, υπό την επίδραση ορισμένων πολιτικοκοινωνικών συνθηκών, οι μορφές μεταβάλλονται. Άλλοτε μνημειώδεις και ήρεμες, αποκτούν το αρχαίο κάλλος, καθώς ακολουθείται μια τάση κλασική, που αντλεί τα πρότυπά της από την ελληνορωμαϊκή παράδοση, οπότε δημιουργούνται οι λεγόμενες «αναγεννήσεις», και άλλοτε είναι εξαϋλωμένες και εξπρεσιονιστικές, σύμφωνα με μια άλλη, κυρίαρχη τάση στη βυζαντινή τέχνη, που απομακρύνεται συνειδητά από την κλασική παράδοση. H μελέτη επεκτείνεται και στο θέμα της παράστασης του χώρου, ο οποίος διαμορφώνεται με τρόπο ώστε να αναδεικνύεται ο διδιάστατος και υπερφυσικός χαρακτήρας της βυζαντινής τέχνης. Kαι ο χειρισμός του φωτός και του χρώματος, που αποθεώνονται στο Βυζάντιο, συμβάλλει εξίσου στην απόδοση μιας πνευματικής και υπερβατικής «πραγματικότητας». Τελικός σκοπός της ανάλυσης αυτών των στοιχείων είναι να ανιχνευθεί μέσα από τις εικόνες η βυζαντινή κοινωνία, η ιδεολογία της και γενικότερα η κοσμοθεωρία της, που ήταν κατ' εξοχήν θεοκεντρική, αλλά ενσωμάτωνε και ουμανιστικά χαρακτηριστικά, τα οποία όμως παρέμεναν επιφανειακά και γι' αυτό δεν επηρέαζαν ουσιαστικά τις συντηρητικές βυζαντινές δομές.