Μανουήλ Πανσέληνος εκ του Ιερού Ναού του Πρωτάτου

General Notes: Πρόκειται για τον κατάλογο της ομώνυμης έκθεσης που έλαβε χώρα στο Λιμάνι της Θεσσαλονίκης (Απρίλιος-Αύγουστος 2003) για τον σπουδαιότερο ζωγράφο της Παλαιολόγειας τέχνης. Περιλαμβάνει επιστημονικά κείμενα για το ναό του Πρωτάτο και για τον ζωγράφο των τοιχογραφιών του, τον θρυλικό Εμμανουήλ Πανσέληνο. Ο τόμος εικονογραφείται με πλούσιο φωτογραφικό υλικό από το Πρωτάτο.

Notes Pertaining to Title and Statement of Responsibility: Συντελεστές: Ευθύμιος Τσιγαρίδας, Κρίτων Χρυσοχοΐδης, Δημήτριος Γ. Αμπόνης, Ιωάννης Ταβλάκης, Χρυσάνθη Μαυροπούλου-Τσιούμη, Γεώργιος Τριανταφυλλίδης, Δήμητρα Γουργιώτη.

Notes Pertaining to Edition and Bibliographic History: Η έκδοση πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και του Οργανισμός Προβολής Ελληνικού Πολιτισμού - «Πολιτιστική Ολυμπιάδα 2001-2004».
2η έκδ. (ανατ.) Θεσσαλονίκη, 2008.

Summary or Abstract: Στις 5 Απριλίου του 2003, εγκαινιάστηκε στο κτίριο Γ΄ του Λιμένος Θεσσαλονίκης η έκθεση «Μανουήλ Πανσέληνος εκ του Ιερού Ναού του Πρωτάτου», την οποία διοργάνωσε η «Αγιορειτική Εστία», στο πλαίσιο των εκδηλώσεων της «Πολιτιστικής Ολυμπιάδας».

Για πρώτη φορά, τα μοναδικά έργα του κορυφαίου Θεσσαλονικέως αγιογράφου Μανουήλ Πανσέληνου, από τον Ιερό Ναό του Πρωτάτου των Καρυών του Αγίου Όρους, αντίκρισαν το φως της δημοσιότητας, σε μια μοναδική έκθεση, στο Λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Στόχος της έκθεσης ήταν να προβάλει και να αναδείξει το έργο και την καλλιτεχνική προσωπικότητα του ζωγράφου Μανουήλ Πανσέληνου, του σημαντικότερου καλλιτέχνη της εποχής των Παλαιολόγων (1261-1453). Ο Μανουήλ Πανσέληνος, μια προσωπικότητα που κινείται μεταξύ μύθου και πραγματικότητας, αναφέρεται στη γραπτή παράδοση για πρώτη φορά από τον ιερομόναχο και αγιογράφο Διονύσιο από τον Φουρνά Ευρυτανίας (αρχές 18ου αι.), στο βιβλίο του «Ερμηνεία της ζωγραφικής τέχνης». Λόγω της υψηλής τέχνης του, απέκτησε τεράστια φήμη και θεωρείται ο κύριος εκφραστής της Μακεδονικής ζωγραφικής σχολής. Τα βασικά χαρακτηριστικά της ζωγραφικής του Πανσέληνου στον ναό του Πρωτάτου, είναι η μνημειακότητα των συνθέσεων, η αυτονομία και η αυτάρκεια των μορφών, μέσα στη σύνθεση, η αβρότητα των χρωμάτων και η αναβίωση θεμάτων από την τέχνη της ύστερης ελληνικής αρχαιότητας. Βασικός άξονας της εκθέσεως ήταν οι τοιχογραφίες του Ναού του Πρωτάτου στο Άγιον Όρος, που συνιστούν κορυφαία καλλιτεχνική έκφραση του βυζαντινού ελληνισμού και ένα από τα σημαντικότερα σύνολα της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Γύρω από την κεντρική ενότητα, αναπτύσσεται μια δεύτερη, με στόχο την προβολή του έργου του καλλιτέχνη και του εργαστηρίου του, που του αποδίδεται, σύμφωνα με τα πορίσματα της νεώτερης επιστημονικής έρευνας. Στην τελευταία ενότητα εντάχθηκε και η αφαιρετική παρουσίαση των τοιχογραφιών του παρεκκλησίου του Αγίου Ευθυμίου στον ναό του Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης, με στόχο την διεύρυνση της εικόνας ,για το έργο και την προσωπικότητα του μεγάλου αυτού καλλιτέχνη, ενώ παράλληλα, ενισχύεται η παράδοση που κατέγραψε ο Διονύσιος ο εκ Φουρνά, για την καταγωγή του από την Θεσσαλονίκη.

Την έκθεση συνόδευε εκτενής πολυτελής κατάλογος, εφάμιλλος ποιοτικά και αισθητικά του γεγονότος, τα κείμενα του οποίου υπογράφουν οι κορυφαίοι επιστήμονες: Ευθύμιος Τσιγαρίδας, Καθηγητής Χριστιανικής Αρχαιολογίας και Τέχνης Α.Π.Θ., Κρίτων Χρυσοχοΐδης, Διευθυντής Ιδρύματος Βυζαντινών Ερευνών, Δημήτριος Αμπόνης, Αρχιτέκτων, Χρυσάνθη Τσιούμη, Αρχαιολόγος – Καθηγήτρια Α.Π.Θ., Γιώργος Τριανταφυλλίδης, Αρχιτέκτων, Επ. Καθ. Αρχιτεκτονικής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Δήμητρα Γουριώτη, Αρχιτέκτων Μηχανικός.

Για την υλοποίηση της Έκθεσης αυτής, συστάθηκε ειδική επιτροπή, αποτελούμενη από εκπροσώπους της Ιεράς Κοινότητας Αγίου Όρους και από εκπροσώπους του Διοικητικού Συμβουλίου της «Αγιορειτικής Εστίας».

Τη Μουσειολογική μελέτη της έκθεσης εκπόνησε ο κ. Ευθύμιος Τσιγαρίδας, Καθηγητής Χριστιανικής Αρχαιολογίας και Τέχνης του Α.Π.Θ.

Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός και η χωρική μεταγραφή της έκθεσης υλοποιήθηκε από τους Γιώργο Τριανταφυλλίδη και Δήμητρα Γουριώτη, που είχαν εκπονήσει τη μουσειογραφική μελέτη της κορυφαίας έκθεσης των «Θησαυρών του Αγίου Όρους».